#TIBA LISHE
Limao ni tunda la mlimao. Pamoja na chungwa, dansi, balungi, ndimu ni mojawapo kati ya matunda
chungwa.
Rangi ya tunda lililoiva na kukomaa ni njano-kijani. Maji yake yana asidi nyingi na ladha yake ni chungu.
Matumizi yake ni katika upishi hasa na tunda haliliwi moja kwa moja kutokana na
uchungu mkali. Maji yake hutumiwa kwa ajili ya vinywaji ama kama kiungo pamoja
na maji ya matunda mengine au mara nyingi kwa kuongeza sukari na maji.
Limao lina vitamini C nyingi ndani yake na kiasi kidogo
kinatosheleza mahitaji ya kibinadamu. Sifa hii ilitambuliwa wakati mabaharia
kwenye jahazi walipata ugonjwa wa kiseyeseye uliokuwa na balaa kwa safari za
kwanza zilizovuka bahari za Atlantiki na Pasifiki wakati wa upanuzi wa Wareno, Wahispania
na Waingereza kuanzia karne ya 16. Hapa limao zilitambuliwa kuwa dawa
lililozuia ugonjwa huu kutokana na kiasi chacke cha vitamini C.
Limau/limao ni tunda, mti mdogo ambao daima kijani,
cirtrus limon, asili yake Asia
na pia ni jina la mmea wake. Tunda la limao hutumiwa kwa makusudi ya mapishi na
mengine yasiyo ya mapishi hasa kwa majimaji yake, japo nyama zake na pia
maganda yake hutumika hasa wakati wa kupika na kuoka. Majimaji ya limao ni
asilimia 5 asidi sitriki asidi ya matunda jamii ya machungwa ambayo hulipa limao radha ya uchachu, na ph ya
2 mpaka 3, hii hufanya kujipatia asidi ya gharama nafuu kwa ajili ya mafunzo ya
kielimu. Kutokana na radha yake ya uchachu, vinywaji vingi na peremende
vilivyokolezwa na radha ya limao vinapatikana.
Asili kabisa ya limao bado haijulikani, japo inaaminika
kuwa mimea ya kwanza ilipatikana huko India, Kaskazini mwa Bama na China. Huko
Kusini na kusini mashariki mwa Asia yalifahamika kwa uwezo wake wa matibabu na
ukatumika sana kama dawa kwa sumu mbalimbali. Baadae ukafahamika huko Persie na
kasha Misri na Iraki mnamo 700bk. Mlimao ulisambaa sana miongoni mwa jamii ya
Uarabu na Ukanda wa Mediteraniani kati ya 1000 na 1150 BK. Malimao yaliingia
ulaya baada ya karne ya kwanza BK, wakati wa utawala wa Roma.
Hata hiyo mmea huu ulikua haulimwi sana. kilimo cha
limao kilianza karne ya kumi na tano huko Genoa. Baadae yalifika mpaka America mwaka 1493 wakati ambapo Cliristopher
Columbus alichukua mbegu za limao na kwenda nazo Hispania wakati wa
safari zake. Kutoka Hispania malimao yalisambaa sana na yalikuwa yakitumika
hasa kwa mapambo na dawa na miaka ya 1700 na 1800, malimao yalikuzwa sana huko
Fhorida na Calfonia baada ya malimao kuanza kutumika kupikia na kama viungo vya
kuongeza ladha. Mnamo 1747 utafiti wa James Lind
ulithibitisha kwamba unavitamini C kutoka kwenye limao, yaliweza kuwatibu
baharia ugonjwa wa ngozi wa kiseyeye.
Malimao yanafahamika kama msaada mkubwa wa umengenywaji
wa chakula, mchanganyiko wa asali nyeusi na makapi huwa kwa kiwango kizuri
katika kusafisha oganiza umegaji wa chakula. Virutubisho vingine hujumuisha
maji -89%, asidi ya sitriki -5%, makapi -2.8%, sukari – 2.5%, mafuta – pungufu
ya 0.3%, protini – pungufu ya 7%, vitamin C, na madini kadhaa kama vile
selenium, zinc manganese, na shaba. Vitamin C katika limao hutofautina.
Hutegemea na ukubwa na ukomavu, kuiva na
aina ya sehemu inayoliwa kula limao lililokomaa huwezesha mtu kupata 10,000% ya
vitamin c. Zingatia kuwa ni lile ganda la ndani jeupe la ndani ya limao,
linalokuwa na kiasi kikubwa cha vitamin c kwa ujazo wake kuliko chakula kingine
chochote, uchunguzi unaonyesha, sehemu ile nyeupe kuwa na mara 8 mpaka 11 zaidi
ya vitamin c kuliko chupa ya dawa ya vitamin c kutoka hospitali.
Malimao hutumika kutengenezea shamlati na mapambo mezani
kwa vinywaji. Magada ya limao pia yanamatumizi mengi. Vinywaji vingi soda, chai
na maji. Mara nyingi huandaliwa na kipande cha limao kwenye bilauri au hata kwenye
pindo ya chombo husika. Samaki huwekwa maji ya limao kuondoa shombo. Hapo asidi
ya limao hubadilisha amaibni, kemikali iliyo kwenye samaki kuwa chumvi za
amoniamu, pia hutumika kulainisha nyama na tena kunyunyizia kwenye nyama kabla
ya kupika, japo haiui vijidudu. Matumizi mengine, malimao hutumika kutengeneza
asidi ya Sitriki, kabla ya njia ya kuchachusha haijafahamika. Hutumika
kusafishia vyombo na baadhi ya vitu hasa, hasa kwa ugumu wake ya kuondoa mafuta
na madoa.Hutumika kuua bacteria sababu ya kiwango chake kidogo cha pH, majimaji
ya limao pia hutumika kusafishia vyombo vya shombo.
Hilo ndio tunda la limao..Kazi kwako kuyapanda kwa wingi.
Sambaza na wengine wapate faida.
No comments:
Post a Comment